«жапалақпен тасты ұрсаң да жапалақ өледі, таспен жапалақты ұрсаң да жапалақ өледі»
Бірде «Айман-Шолпан» спектаклін қоярда жігіттердің бі-разына қамшы ұстатып қойғанмын. Соны Өзбекәлі байқап қалып:
– Қамшы неше өрім болады? – деп сұрады.
Мен сөзден тосылдым. Ол сөккен жоқ. Керісінше қам-шының тарихын түсіндіре бастады. Сөйтсем қамшы төрт, алты, сегіз, он екі, он алты өрім болады екен. Бұрынғы қазақтар жолаушының қамшысына қарап-ақ, оның батыр, би, төре, малшы, елші екенін ажыратыпты. Ал мен спек-такльдегі батыр жігіттерге социалистік ауылдардағы малшыдан көрген төрт таспалы қамшы ұстатып қойыппын. Оның өзі беріде пайда болған қамшы екен»
. «Ақылдының мал табуға септігі жоқ, ақымақтың мал табуға кемдігі жоқ
етеге кетсе бел қалар, бектер кетсе ел қалар, берекең кетсе нең қалар?
Керісінше «Алдымен ішкі мәдениетті көтеру керек. Ал экономикалық өрлеу – түзелген мәдениеттің ырықсыз жемісі» деген позицияға бекіген
– Әй, Шәмші, сен сияқты талантты Құдай жасайды. Мен сияқты шенеунікті партия жасайды. Партияда не көп? Шенеунік көп. Бірі кетсе, бірі келеді. Сен – ел құрметіне бөленген композиторсың. Әнің ғасырдан ғасырға кетеді. Ал біздің бастағы бақ өтпелі. Тағымыз тұрақсыз. Бұл орынға мен сияқ-ты басшының нешесі келіп, нешесі кетпеген?! Солардың бі-реуінің аты ел есінде жоқ. Біз де сондай болармыз. Уақыт өткен сайын жұрт Өзбекәліні ұмытады. Ал сенің әнің мен өнерің заман озған сайын саған мәңгі өлмес өмір сыйлайды, – депті.
Өзбекәлінің айтқаны айнымай келді.
Бұл шақта большевик қазақтар ойлап тапқан «қазақтың жауы – қазақ», «қазақтар бір-бірінің балағынан тартуды ғана біледі» деген топас түсініктер жаңа буынның санасын улап жатты. Уланып қалғандары шынымен сондай екеніне сеніп, жақсының жағасына жармасып, тірсегінен тістеуді мәртебе санайтын. Ал Өзбекәлі мұндай стереотипті сындыру үшін намысты, ұлтшыл, білімді, дарынды азаматтарды бір-бірін қолдауға үгіттеп, бастарын біріктіріп отырды. Ірі азаматтардың ауызбіршілігін көргенде қазақ қоғамы жершілдік пен рушылдыққа бой бермей, рухани һәм мәдени тұтастығын ұстап тұратын. Сондықтан да Өзбекәлі өмірден өткелі жиырма бес жыл болса да, оның соңынан өсек-аяң ілескен емес.
Өзбекәлі бірнеше майданда соғысуға мәжбүр болған. Бірінші кезекте Бес Арысты ақтауды қолға алған. Екінші, Наурызды қайтарып, абыроймен тойлауды ұйымдастырды. Үшінші кезекте қазақ тілінің мәртебесін заңмен көтеруді ойлады.
– тойған жеріне, ер – туған же-ріне» деген.
